โหระพาสมุนไพรในครัว

สารบัญ

• ความเป็นมาของโหระพา
• ลักษณะทั่วไปของโหระพา
• โหระพามีกี่ชนิด
• การปลูกและการขยายพันธุ์โหระพา
• โรคและศัตรูของโหระพา
• คุณค่าทางโภชนาการของโหระพา
• สาระสำคัญในโหระพา
• สรรพคุณทางยาของโหระพา
• เมนูจากใบโหระพา

โหระพากับกะพราเป็นกลุ่มสายพันธุ์ของพืชในวงศ์มิ้นท์ ประกอบด้วยสปีชี่ส์ย่อย ประมาณ 35 สปีชี่ส์ แต่ละสปีชี่ส์มีรายละเอียดต่างๆแตกต่างกันไป

โหระพาเป็นพืชที่ปลูกอย่างแพร่หลายในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่นไทย มาเลเซีย และอินโดนิเซีย ต้นกำเนิดมาจากประเทศอินเดีย เป็นไม้ล้มลุกมีอายุหลายปี

• โหระพา มีชื่อวิทยาศาสตร์ Ocimum basilicum อยู่ในวงศ์ Labiatoe
• ชื่อภาษาอังกฤษ Sweet basil
• ชื่ออื่น Common Basil , กะเหรี่ยง- แม่ฮ่องสอน เรียกว่า ห่อกวยซวย ห่อวอซุ ,ฉาน- แม่ฮ่องสอน เรียกว่า อิ่มคิมขาว , จีนแต้จิ๋ว เรียกว่า หล่อเล็ก , จีนกลางเรียกว่า หลัวเล่อ
• ถิ่นกำเนิด ทวีปแอฟริกาและทวีปเอเชีย

โหระพาเป็นพืชล้มลุกขนาดเล็ก ตระกูลเดียวกับแมงลัก และกะเพรา

โหระพาพืชผักสวนครัวชนิดนี้ปลูกไม่ยากเลย เป็นพืชล้มลุกมีอายุเฉลี่ย 1-2 ปี ปลูกครั้งเดียวเก็บทานได้ยาว

มี 3 วิธี

1.การเพาะเมล็ด คัดเลือกเมล็ดโหระพาที่สมบูรณ์ ซึ่งสามารถหาซื้อได้จากร้านขายเมล็ดพันธุ์ทั่วไป นำมาปลูกในกระถาง หรือแปลงปลูก โดยการพรวนดินกลบเบาๆจากนั้นรดน้ำทุกวันประมาณ 1-2 สัปดาห์ เมล็ดโหระพาจะแตกต้นอ่อนออกมา

2.ปลูกโดยใช้ต้นกล้า เป็นวิธีที่นิยมกันมากเพราะได้ผลผลิตสูง และสะดวกรวดเร็วร่นเวลาในการเพาะเมล็ด การซื้อต้นกล้าสำเร็จในถุงดำที่มีอายุประมาณ 1-2 เดือนมาลงในกระถาง หรือแปลงปลูก ควรปลูกตอนเย็นเพราะต้นกล้าจะถูกแสงแดดน้อยและต้นกล้าตั้งตัวได้เร็ว

3.การปักชำด้วยต้นหรือกิ่งแก่ ตัดกิ่งที่แก่โตเต็มที่ ยาวประมาณ 5-10 เซนติเมตร แล้ว   ปลิดใบออกให้หมด นำไปปักชำในแปลง ใช้ระยะปลูก 20*20 เซนติเมตร เอาฟางแห้งคลุมหน้าดิน รดน้ำให้ชุ่ม จนกระทั่งดินรัดรากดี บำรุงด้วยปุ๋ยทิ้งระยะ 15 วัน หลังจากปลูกได้ 30-35 วัน ก็สามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตได้

เมื่ออายุ 30-35 วันหลังปลูก การเก็บเกี่ยวก็ใช้มีดคมๆตัดต้นหรือกิ่ง ห่างจากยอดลงมาประมาณ 10-15 ซม. หลังตัดต้นโหระพาก็จะแตกยอดและกิ่งก้านออกมาใหม่ การเก็บเกี่ยวทำได้ทุกๆ 15-20วัน ไปจนถึงอายุ 7-8 เดือน

โดยการบำรุงโดยใช้ปุ๋ยอินทรีย์ , ปุ๋ยคอก , หรือปุ๋ยไส้เดือนใส่ที่โคนต้นเดือนละครั้ง

ผีเสื้อหนอนห่อใบ (Syngamia abruptalis Walker) เป็นศัตรูสำคัญของต้นโหระพา หนอนชนิดนี้กัดกินใบอ่อนและใบแก่ ยอดอ่อน และช่อดอกของโหระพา ลักษณะการทำลายของหนอนจะขับเส้นใยออกมายึดขอบใบด้านบนทั้งสองข้างให้ติดกัน และอาศัยอยู่ภายในโดยกินคลอโรฟิลล์ที่ผิวใบ บางครั้งหนอนจะกินยอดอ่อนบริเวณส่วนปลายสุดแล้วนำใบที่อยู่บริเวณรอบๆ ยอดอ่อนมาห่อนรวมกันด้วยเส้นใย หนอนกัดกินผิวใบอยู่ภายในใบที่ห่อ

นอกจากหนอนกินใบและยอดอ่อนแล้ว พบว่าหนอนทำลายดอกช่อโดยกันกินดอกย่อยและก้านช่อดอก พร้อมทั้งขับเส้นใยออกมานำดอกช่อมารวมกัน จากการศึกษาพบว่า ใบที่หนอนห่อแต่ละใบ แต่ละยอดอ่อนจะมีหนอนเพียง 1 ตัวเท่านั้น ขณะที่ดอกช่อจะมีจำนวนหนอนหลายตัวหลายช่อดอก

ซึ่งวงจรชีวิตของหนอนที่เป็นศัตรูของโหระพา ซึ่งเป็นพืชตระกูลเดียวกับ กะเพรา แมงลัก และสะระแหน่ ศัตรูและโรคที่พบส่วนใหญ่จะเป็นพวกเดียวกัน ถ้าปลูกรับประทานเองควรใช้สารสกัดชีวภาพชนิดกำจัดหนอน แมลง และโรคต่างๆ จะดีกว่า เช่น ใช้เชื้อแบคทีเรีย บาซิลัส ทูริงเยนซิส  เนื่องจากไม่ต้องกังวลเรื่องสารเคมีตกค้าง

สาเหตุจาก เชื้อรา Peronospora belbahrii

อาการ มีสีเหลืองด้านบนใบเป็นแถบด้านใต้ใบพบกลุ่มสปอร์สีเท่า เป็นขุยฟู ต่อมาเนื้อยใบส่วนที่เป็นสีเหลืองจะตาย เปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเข้มหรือดำ  อาการของโรคจะเกิดขึ้นกับใบแก่ที่อยู่ส่วนล่างของทรงพุ่มก่อน

การแพร่ระบาด เชื้ออาศัยอยู่กับเศษซากพืช วัชพืชในแปลกปลูก หรือติดไปกับเมล็ด สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อโรค ได้แก่ สภาพอากาศ มีความชื้นสูง หมอกลงจัด หรือมีฝนพรำ

การจัดการกับโรค

• ปลูกโหระพาให้มีระยะห่างระหว่างต้นและหมั่นตัดแต่งทรงพุ่มไม่ให้แน่นทึบ เพราะความชื้นในทรงพุ่มสูงจะทำให้เกิดโรคและแพร่ระบาดได้ง่าย
• ใช้เมล็ดพันธุ์ที่ปราศจากเชื้อ หรือแช่เมล็ดพันธุ์ในน้ำอุ่นอุณหภูมิ 52-55 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 20-30 นาที

การฉีดป้องกันก่อนและหลังเกิดโรคมี2 วิธี

1. ป้องกันด้วยการใช้สารชีวภัณฑ์ เช่น เชื้อราไตรโครเดอร์มา (Trichoderma asperellum) หรือเชื้อแบคทีเรียบาซิลลัส
2. ฉีดพ่นด้วยสารป้องกันกำจัดเชื้อรา เช่น ไซมอกซานิล + แมนโคเซบ (cymoxanil + mancozeb) ไดเมโทมอร์ฟ (dimethomorph)

สาระสำคัญในโหระพาส่วนใหญ่อยู่ในรูปของน้ำมันหอมระเหย ใบโหระพาสดนั้นจะมีน้ำมันหอมระเหยอยู่ประมาณ 0.1-1.5% ประกอบด้วยสาระสำคัญ ดังนี้

• สารเมทิลชาวิคอล (Methyl Chavicol)
• ยูจีนอล (Eugenol)
• สารกลุ่มเทอร์ปีน ได้แก่ ลินาลูล (Linalool) และซีนิออล (Cineol)
• กรดคาเฟอิก (Caffeic acid)
• กรดโรสมารินิก (Rosmarinic acid)

โหระพานอกจากใช้ปรุงอาหารได้หลายชนิดแล้ว ยังช่วยเพิ่มกลิ่นหอมชวนรับประทาน โหระพาเป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณทางยา สามารถใช้ประโยชน์ดังนี้

• แก้ปวดหัว หวัด ปวดท้องจากการเป็นโรคกระเพาะอาหาร
• ช่วยขับลม ช่วยใหเจริญอาหาร
• แก้จุกเสียด แน่นท้อง ท้องเสีย
• ประจำเดือนมาไม่ปกติ
• พกช้ำ หกล้มหรือกระแทก
• ผดผื่นคัน มีน้ำเหลือง
• การเก็บทั้งต้นมาทำยาเมื่อเริ่มฤดูหนาวขณะเจริญเต็มที่มีดอก ผล ล้างให้สะอาด หั่นเป็นท่อนตากแห้งเก็บไว้ใช้

• ใช้เป็นยาระบาย (ใช้เมล็ด 4-12 กรัม แช่น้ำเย็นจนพอง ผสมน้ำหวาน เติมน้ำแข็งรับประทาน
• ใช้แก้ตาแดง ขี้ตามาก ต้อตา
• เมล็ดมีรสชุ่มเย็น ถูกน้ำจะพองตัวออกมา
• การเก็บเมล็ดมาทำยา โดยการนำต้นไปเคาะ แยกเอาเมล็ดตากแห้งเก็บไว้ใช้ ระวังไม่ให้ถูกน้ำเพราะจะจับเป็นก้อน

• แก้เด็กเป็นแผล มีหนองเรื้อรัง
• การเก็บรากมาทำยา ใช้รากสดหรือตากแห้งเก็บไว้ใช้

ขนาดและวิธีใช้

1. แก้อาการคลื่นใส้อาเจียน

• โดยการคั้นน้ำจากใบโหระพาสดประมาณ 1 ช้อนโต๊ะ ผสมน้ำอ้อย 2 ช้อนโต๊ะ รับประทานวันละ 2 ครั้ง พร้อมกับน้ำอุ่น
• ในกรณีที่เป็นเด็กเล็กเกิดอาการปวดท้อง ให้ใช้ใบโหระพา 20 ใบ ชงน้ำร้อนนำมาให้เด็กดื่มจะบรรเทาอาการลงได้

2. แก้อาการฟกช้ำ

• นำต้นสดมาตำแล้วคั้นเอาน้ำทาหรือพอกแผลฟกช้ำจากการกระแทก แผลที่เป็นหนองเรื้อรังจากการถูกแมลงสัตว์กัดต่อย แผลกลากเกลื้อน
• รากสด หรือรากแห้งนำมาเผาไฟให้เป็นเถ้า บดให้ละเอียด ใช้พอกบริเวณที่เป็นแผลเรื้อรัง แผลมีหนอง

3. ยาขับปัสสาวะ และยาระบายอ่อนๆ

• นำเมล็ดแห้ง ใช้เมล็ดแก่แช่น้ำให้พองตัวเต็มที่ รับประทานกับขนมหวานโดยการผสมน้ำหวานหรือน้ำแข็ง รับประทานเป็นยาขับปัสสาวะ และยาระบายอ่อนๆ

4. เหงือกอักเสบ

• ใช้รักษาอาการเหงือกอักเสบเป็นหนอง โดยการบดโหระพาแห้งให้เป็นผงทาบริเวณที่เป็น

5. อาการนอนไม่หลับ

• นำใบโหระพาสดตามต้องการ ผัดกับน้ำมันหอยรับประทานตอนเย็นก่อนนอน ไม่ต้องกินกับข้าว หรือจะนำไปต้มกับน้ำประมาณ 1 แก้ว ดื่มก่อนนอน จะทำให้อาการนอนไม่หลับค่อยๆหายไป

6. บำรุงเลือด

• ใช้น้ำสับปะรดปั่นกับใบโหระพา มีสรรพคุณช่วยลดลมในตัวแก่อาการเลือดข้น ทำให้เลือดเลี้ยงสมองส่วนหน้าดีขึ้น ลดความดันโลหิตสูง บำรุงหัวใจ เพิ่มเม็ดเลือดแดง และลดอนุมูลอิสระ

 วิธีทำ: นำสับปะรด 1 หัว ปั่นรวมกับใบโหระพา 1 ขีด แล้วกรองเอาแต่น้ำมาดื่มสดๆ

ข้อมูลอ้างอิง

1.ยากันครัว กะเพรา โหระพา แมงลัก สะระแหน่, มนตรี แสนสุข, สำนักพิมพ์แพลนบี , 2553, หน้า 44-63

2.รู้ทันโรคพืช คู่มือดูแลสุขภาพต้นไม้ด้วยตัวเอง, ผศ.ดร.อุดมศักดิ์ เลิศสุชาตวนิช , สำนักพิมพ์บ้านและสวน, 2563, หน้า 42-43

3.สมุนไพรในครัว…ประโยชน์ใกล้ตัวคุณ, มิ่งขวัญ ลิรุจประภากร , สำนักพิมพ์ไพลิน, 2556 หน้า 51-61